Η εκρηκτική άνοδος του κόμματος «Εναλλακτική για την Γερμανία» (AfD) που φαίνεται να αποκτά πλέον δυναμική εξουσίας, έχει ανοίξει στην χώρα μια συζήτηση για μια πιθανή «απαγόρευση» του, με βάση συνταγματικές προβλέψεις που υπάρχουν. Με δεδομένη την επέλαση των συντηρητικών κομμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη, αυτή επεκτείνεται και στο εξωτερικό.
- Της Katja Hoyer για το www.spectator.co.uk
Λίγες χώρες στον κόσμο έχουν μεγαλύτερη συνείδηση της ευθραυστότητας της δημοκρατίας από τη Γερμανία. Μετά τις φρικαλεότητες του ναζισμού, η χώρα ορκίστηκε να μην ξαναγίνει ποτέ και, τον Αύγουστο του 1948, συντάχθηκε ένα σύνταγμα για τη Δυτική Γερμανία, το οποίο σχεδιάστηκε για να οικοδομήσει μια σταθερή δημοκρατία και να την υπερασπιστεί.
75 χρόνια αργότερα, το ίδιο νομικό πλαίσιο συνεχίζει να υποστηρίζει τις ίδιες αξίες, αλλά οι προκλήσεις που θέτει ο αυξανόμενος φανατισμός είναι έντονα αισθητές. Ο πειρασμός να χρησιμοποιηθούν τα ίδια τα βαριά εργαλεία του Συντάγματος για την υπεράσπιση της δημοκρατίας είναι μεγάλος, αλλά οι πολιτικοί πρέπει να αντισταθούν σε αυτόν.
Πολλοί ψηφοφόροι του AfD έχουν στραφεί στο κόμμα επειδή έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στα καθιερωμένα πολιτικά κόμματα και τους δημόσιους θεσμούς
Όταν ο Γερμανός πρόεδρος Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ ηγήθηκε των εορτασμών για την 75η επέτειο της πολιτικής ίδρυσης της χώρας του την περασμένη εβδομάδα, προειδοποίησε τον γερμανικό λαό ότι “στον αγώνα κατά του εξτρεμισμού, υπάρχει ένα ιστορικό μάθημα που διατρέχει σαν νήμα το σχέδιο του συντάγματος… και το οποίο είναι ακόμη και σήμερα επίκαιρο: μια δημοκρατία πρέπει να είναι σε θέση να υπερασπιστεί τον εαυτό της έναντι των εχθρών της. Ποτέ ξανά δεν πρέπει να γίνει κατάχρηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων για την κατάργηση της ελευθερίας και της δημοκρατίας”.
Αναφερόμενος στον τρόπο με τον οποίο το ναζιστικό κόμμα μπόρεσε να χρησιμοποιήσει την εκλογική του υποστήριξη για να καταστρέψει τη δημοκρατία της Γερμανίας του μεσοπολέμου, ο Steinmeier εξέφρασε τη βαθιά του ανησυχία για την άνοδο του ακροδεξιού κόμματος Alternative für Deutschland (AfD), το οποίο σήμερα δημοσκοπικά αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πολιτική δύναμη. Ως πρόεδρος, ο Σταϊνμάγερ είναι υποχρεωμένος να στέκεται υπεράνω της κομματικής πολιτικής, οπότε το AfD δεν αναφέρθηκε άμεσα στην ομιλία του, αλλά δεν υπήρχε αμφιβολία για ποιον μιλούσε όταν είπε ότι “το σύνταγμα δεν μπορεί να περιλαμβάνει εκείνους που είναι εχθροί του συντάγματος”.
Για πολλούς παρατηρητές, αυτό ακούστηκε σαν μια έκκληση για την απαγόρευση του AfD. Το σύνταγμα το επιτρέπει αυτό εάν ένα κόμμα ή τα μέλη του επιδιώκουν να υπονομεύσουν ή να καταστρέψουν το υπάρχον πλαίσιο της γερμανικής δημοκρατίας. Αλλά είναι ένα από τα πιο ωμά εργαλεία στο κουτί. Ο Σταϊνμάγερ αναμφίβολα υπαινίχθηκε τέτοια δραστικά μέτρα από γνήσια ανησυχία για τη δημοκρατική τάξη που η χώρα του προσπάθησε τόσο προσεκτικά να προστατεύσει. Αλλά ως αρχηγός κράτους, τα λόγια του έχουν βαρύτητα και τέτοιες απειλές μπορεί να γυρίσουν μπούμερανγκ, αποξενώνοντας και γαλβανίζοντας τους ψηφοφόρους του AfD αντί να τους προσελκύσουν πίσω στο mainstream.
Η ιδέα ότι τα πολιτικά κόμματα μπορούν ή πρέπει να απαγορευτούν είναι βαθιά αντιδημοκρατική. Η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι που κατοχυρώνεται στο γερμανικό σύνταγμα επιτρέπει σε όλους να ιδρύουν, να υποστηρίζουν και να συμμετέχουν σε οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών κομμάτων. Το 1948, υπήρχε ένα επιχείρημα για κάποιο είδος προστασίας, δεδομένου ότι ο ναζισμός είχε διαπεράσει κάθε πτυχή της ζωής – και υπήρχαν ακόμη πολλοί Γερμανοί που πίστευαν στα ιδανικά του και θα μπορούσαν να μπουν στον πειρασμό να ιδρύσουν ή να ψηφίσουν κόμματα που τα ενσάρκωναν.
Το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο χρησιμοποίησε το δικαίωμά του να απαγορεύει κόμματα μόνο δύο φορές: σε μια νεοναζιστική ομάδα το 1952 και στο Κομμουνιστικό Κόμμα το 1956. Έκτοτε, πέρασαν δεκαετίες και η γερμανική δημοκρατία έχτισε τη φήμη ενός φάρου σταθερότητας, αλλά τα φαντάσματα του παρελθόντος της Γερμανίας δεν έχουν σταματήσει να στοιχειώνουν το έθνος. Καθώς ο πληθωρισμός, οι κομματικές-πολιτικές διαμάχες και οι κοινωνικές διαιρέσεις μαστίζουν τη χώρα, είναι η ίδια αντίληψη της κρίσης που οδηγεί τους ανθρώπους στην αγκαλιά του AfD και προκαλεί πανικό στους κεντρώους.
Πολλές εξέχουσες πολιτικές προσωπικότητες και θεσμοί έχουν προσχωρήσει στην έκκληση για απαγόρευση του AfD. Η Saskia Esken, συμπρόεδρος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD) του καγκελάριου Olaf Scholz, δήλωσε στον γερμανικό Τύπο ότι κατά την άποψή της το AfD έχει “αντισυνταγματικούς στόχους” και αν αυτό αποδειχθεί, “αυτό το κόμμα θα πρέπει να απαγορευτεί”. Ο Μάρκο Βάντερβιτς των Χριστιανοδημοκρατών, κάποτε υπουργός της Άνγκελα Μέρκελ για την ανατολική Γερμανία, όπου το AfD είναι ιδιαίτερα ισχυρό, υποστήριξε επίσης ότι το κόμμα πληροί όλες τις προϋποθέσεις για την απαγόρευση και ότι αυτό θα έδινε “ανάσα στη δημοκρατία”.
Ακόμη και το έγκυρο πολιτικό περιοδικό Der Spiegel δημοσίευσε ένα κύριο άρθρο που ζητούσε τη χρήση “του πιο αιχμηρού όπλου που διαθέτει μια δημοκρατία έτοιμη να υπερασπιστεί τον εαυτό της”. Ο Thomas Haldenwang, επικεφαλής της υπηρεσίας εσωτερικών πληροφοριών, η οποία θα έπρεπε να συγκεντρώσει τα απαραίτητα στοιχεία για μια νόμιμη απαγόρευση, επέκρινε επίσης δημοσίως το AfD, δείχνοντας ότι θα ήταν ευτυχής να βοηθήσει να ανοίξει ο νομικός δρόμος προς τέτοια μέτρα.
Αλλά μια απαγόρευση των κομμάτων δεν θα ήταν μόνο αναποτελεσματική, αλλά θα αποδείκνυε επίσης ότι το δημοκρατικό οικοσύστημα της Γερμανίας είναι τόσο διαταραγμένο που απαιτείται το πιο δραστικό νομικό μέτρο για τη διόρθωσή του.
Πρώτον, πολλοί ψηφοφόροι του AfD έχουν στραφεί στο κόμμα επειδή έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στα καθιερωμένα πολιτικά κόμματα και τους δημόσιους θεσμούς. Όταν βλέπουν άλλα κόμματα, εφημερίδες, την εγχώρια υπηρεσία κατασκοπείας και τον πρόεδρο να τραγουδούν όλοι από το ίδιο τραγούδι, αυτό επιβεβαιώνει το αίσθημα της καταδίωξης και τροφοδοτεί θεωρίες συνωμοσίας. Το κόμμα έχει ήδη δρομολογήσει νομικά μέτρα κατά του Haldenwang και άλλων, καθώς τα δημοσκοπικά ποσοστά του σημείωσαν ρεκόρ αυτό το καλοκαίρι.
Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε μάλιστα ότι το 10% των ψηφοφόρων του AfD επιθυμεί την απαγόρευση του κόμματός τους, επειδή πιστεύει ότι μπορεί να αποκομίσει πολιτικό πλεονέκτημα από αυτό. Εάν το κόμμα δεν υπήρχε επίσημα, θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να παρακολουθούνται οι δραστηριότητες των μελών και των υποστηρικτών του. Όταν ο Ότο φον Μπίσμαρκ, ο πρώτος καγκελάριος της Γερμανίας από το 1871 έως το 1890, απαγόρευσε το SPD, αυτό ακριβώς συνέβη. Τα μέλη δημιούργησαν υπόγεια δίκτυα, κατέβηκαν ως ανεξάρτητοι υποψήφιοι στις εκλογές και κινητοποίησαν τη βάση υποστήριξής τους.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι η απαγόρευση των κομμάτων απλώς δεν θα αντιμετώπιζε το πρόβλημα. Εάν οι έρευνες είναι σωστές, έως και το 21% του γερμανικού εκλογικού σώματος θα ψήφιζε σήμερα το AfD. Αυτό σημαίνει ότι εκατομμύρια άνθρωποι είναι δυσαρεστημένοι με το status quo – η συντριπτική πλειονότητα των οποίων θα έχει ψηφίσει τα κυρίαρχα κόμματα στο παρελθόν. Ενώ το κόμμα ριζοσπαστικοποιείται με ταχείς ρυθμούς, οι υποστηρικτές του δεν μπορούν να διαγραφούν συλλήβδην ως ανεπανόρθωτοι εξτρεμιστές. Η αφαίρεση του πολιτικού οχήματος της δυσαρέσκειας τους δεν θα έκανε τίποτα για να ανακουφίσει την ίδια τη δυσαρέσκεια. Όπως το έθεσε ένας Γερμανός πολιτικός επιστήμονας: “δεν μπορείς να απαγορεύσεις τις απόψεις και τις συμπεριφορές”.
Η Γερμανία πρέπει να αντισταθεί στην παρόρμηση να καταφύγει στα πολιτικά δεκανίκια που τη βοήθησαν να κάνει τα πρώτα της βήματα προς τη δημοκρατία μετά τον φασισμό και τον πόλεμο. Εβδομήντα πέντε χρόνια έχουν περάσει από τότε. Είναι καιρός η γερμανική δημοκρατία να αντιμετωπίσει τα προβλήματά της και όχι να φιμώσει την έκφρασή τους.
