Σαν σήμερα το 1923, το αντεπαναστατικό κίνημα Λεοναρδόπουλου – Γαργαλίδη προσπάθησε να ανατρέψει την επαναστατική κυβέρνηση των βενιζελικών

Σαν σήμερα πριν 100 ακριβώς χρόνια, τις πρώτες πρωινές ώρες της 22ης Οκτωβρίου 1923, έλαβε χώρα το κίνημα της «Οργάνωσης των Ταγματαρχών», της γνωστής ως κίνημα Λεοναρδόπουλου – Γαργαλίδη. Το κίνημα αυτό, αν και οι ηγέτες του ήταν μάλλον βενιζελικοί, φέρεται να σχετιζόταν με τον Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος ωστόσο, είχε διατυπώσει αντιρρήσεις.

Τελικά, οι Λεοναρδόπουλος και Γαργαλίδης δεν έλαβαν καθόλου υπόψη τους τις υποδείξεις του Ι. Μεταξά και προχώρησαν στην πραγματοποίηση του κινήματος, όπως το είχαν σχεδιάσει. Έτσι, την 21η προς την 22α Οκτωβρίου 1923 εκδηλώθηκε η αντεπανάσταση της «Οργάνωσης των Ταγματαρχών», όπως είχε προγραμματιστεί. Ειδικότερα, στην Αθήνα δεν έγινε καμία έκρηξη, αλλά τα στελέχη της Οργάνωσης έστειλαν στις αντιβενιζελικές εφημερίδες «Καθημερινή», «Νέα Ημέρα» και «Πολιτεία» την προκήρυξη που είχε εκδώσει η ηγεσία της Οργάνωσης του κινήματος. Μάλιστα – κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό – δύο πιλότοι, τη συνοδεία ενόπλων πολιτών, γύρω στις 11:20, το πρωί της 22ας Οκτωβρίου, άρπαξαν δύο αεροπλάνα από την αεροπορική βάση του ναυτικού στο Τατόι και έριξαν «φέιγ βολάν» με το περιεχόμενο της προκήρυξης από πολύ μεγάλο ύψος πάνω από την Αθήνα.

Η προκήρυξη έγραφε:

Το κίνημα είχε ως στόχο να αμφισβητήσει τον εκλογικό νόμο του Γ. Παπανδρέου, ο οποίος ευνοούσε τη βενιζελική παράταξη. Ωστόσο, δεν εξελίχθηκε όπως είχε σχεδιαστεί, λόγω δισταγμών και προδοσίας εκ των έσω. Η απόπειρα αιφνιδιαστικής επίθεσης στη Θεσσαλονίκη ματαιώθηκε και οι αντεπαναστάτες αντιμετώπισαν πλήγματα τόσο στην Αθήνα όσο και στη Θεσσαλονίκη. Οι επαναστάτες, με επικεφαλής τον Νικόλαο Πλαστήρα, αντέδρασαν έντονα και εξουδετέρωσαν με επιτυχία την αντεπαναστατική απόπειρα στη Θεσσαλονίκη.

Εν συνεχεία, οι επαναστάτες έλαβαν μέτρα για την καταστολή του κινήματος, συμπεριλαμβανομένης της κινητοποίησης του στρατού και της αναστολής ορισμένων εφημερίδων. Οι ηγέτες του αντεπαναστατικού κινήματος καταδικάστηκαν για τις ενέργειές τους.

Το πρωί της 22ας Οκτωβρίου 1923 πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν ο Ν. Πλαστήρας, ο Στ. Γονατάς, ο Π. Μαυρομιχάλης και διάφοροι άλλοι στρατιωτικοί αξιωματούχοι. Στη σύσκεψη αυτή αποφασίστηκε ότι ο Θ. Πάγκαλος θα αναλάμβανε την ηγεσία του Στρατού και ο Χατζηκυριάκος την ηγεσία του Ναυτικού. Ελήφθησαν επίσης διάφορα μέτρα για την κάλυψη των δρόμων που οδηγούσαν στην Αθήνα, προκειμένου να εμποδιστεί η είσοδος των ανταρτών στην πόλη, ενώ αποφασίστηκε να γίνει δεκτή η κατάταξη εθελοντών, ιδίως προσφύγων.

Μετά τη σύσκεψη, ο Πλαστήρας συναντήθηκε με τους αρχηγούς της βενιζελικής παράταξης και τους ενημέρωσε για το επαναστατικό κίνημα της Οργάνωσης των Ταγματαρχών.

Με τη δημοσίευση της προκήρυξης στον πρωινό τύπο της 22ας Οκτωβρίου 1923, ο αρχηγός της επαναστάσεως Νικόλαος Πλαστήρας διέταξε την κατάσχεση όλων των εφημερίδων που είχαν δημοσιεύσει το κείμενο, μεταξύ άλλων, της «Νέας Ημέρας», της «Καθημερινής», του «Χρόνου», της «Εφημερίδος της Ελλάδος» και της «Πολιτείας».

Μετά από λίγο, εξεδόθη διάγγελμα της Επαναστάσεως, το οποίο αφενός χαρακτήριζε το αντεπαναστατικό κίνημα και αφετέρου κήρυσσε Στρατιωτικό Νόμο.

Παρακάτω το διάγγελμα:

Γιατί απέτυχε το κίνημα

Το κίνημα δεν είχε σχεδιαστεί καλά (δεν προβλεπόταν εξέγερση στην Αθήνα) και απέτυχε παρά την αριθμητική υπεροχή των κινηματιών, λόγω της χλιαρής συμμετοχής των στρατιωτών, αλλά κυρίως λόγω των αντιθέσεων στους κόλπους των κινηματιών. Η κατάρρευση ήρθε πολύ γρήγορα και τα στρατεύματα των κινηματιών (4.500 άνδρες) που κινήθηκαν από την Πελοπόννησο προς την Αθήνα για την κατάληψη της εξουσίας παγιδεύτηκαν στον Κιθαιρώνα από τις υπέρτερες δυνάμεις της επαναστατικής επιτροπής, που είχαν μεταφερθεί από τη Θεσσαλονίκη μετά την εύκολη συντριβή του Ζήρα στο χωριό Νάρες των Σερρών. Στις 27 Οκτωβρίου οι κινηματίες παραδόθηκαν αφού ο Πλαστήρας έδωσε αμνηστία στους απλούς στρατιώτες που συμμετείχαν και υποσχέθηκε επιείκεια για τους κατώτερους και μεσαίους αξιωματικούς.

Όλοι οι συμμετέχοντες αξιωματικοί που συνελήφθησαν κρατούνταν σε σχολείο στην Ελευσίνα, ενώ οι πρωταίτιοι Γαργαλίδης και Λεοναρδόπουλος κρατούνταν σε πλοίο – φυλακή στο λιμάνι της Ελευσίνας. Ακολούθησε ξεχωριστή δίκη των δύο υποστρατήγων στην οποία καθαιρέθηκαν και καταδικάστηκαν παμψηφεί σε θάνατο επί εσχάτη προδοσία από το στρατοδικείο, ποινή που δεν εκτελέστηκε ποτέ. Αξίζει να σημειωθεί ότι εκδηλώθηκε ενδιαφέρον για την τύχη των δύο αξιωματικών από τις πρεσβείες ξένων χωρών μέχρι και τον Πάπα Πίο ΙΑ΄, ενώ Γάλλος στρατιωτικός ακόλουθος παρακολούθησε την δίκη.

Ο Ιωάννης Μεταξάς και το «Κόμμα Ελευθεροφρόνων»

Η αντεπανάσταση κατεπνίγη πριν καλά καλά αρχίσει. Η αστυνομία μάλιστα εισέβαλε και στα γραφεία του Κόμματος των Ελευθεροφρόνων, πρόεδρος του οποίου ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς. Αν και δεν υπήρξαν συλλήψεις, ζητήθηκε από τους παρισταμένους πολίτες να τα εγκαταλείψουν και εν συνεχεία απαγορεύτηκε η είσοδος σε αυτά.

Το αντεπαναστατικό κίνημα συσπείρωσε τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή ακόμη και την εκκολαπτόμενη τότε ελληνική αριστερά γύρω από την επαναστατική κυβέρνηση των βενιζελικών.

Το «Κόμμα Ελευθεροφρόνων», το οποίο την εποχή εκείνη επεδίωκε τη συγχώνευσή του με το φιλοβασιλικό Λαϊκό Κόμμα, δε συμμετείχε στις εκλογές που διενεργήθηκαν την 4η Ιανουαρίου του 1924. Ο Μεταξάς διέφυγε στην Ιταλία, καθώς θεωρήθηκε υποκινητής του κινήματος Λεοναρδόπουλου – Γαργαλίδη, παρ’ ότι στην πραγματικότητα αντετίθετο στο κίνημα των αντεπαναστατών. Το Λαϊκό Κόμμα απείχε ουσιαστικά από τις εκλογές αυτές, αν και τύποις συμμετείχε στην «Ηνωμένη Αντιπολίτευση» των αντιβενιζελικών, που με το ζόρι εξέλεξε 6 βουλευτές.

Ο Ιωάννης Μεταξάς επανήλθε με το «Κόμμα Ελευθεροφρόνων» τον Δεκέμβριο του 1926, όταν με ποσοστό 16% έλαβε 16 έδρες στην ελληνική βουλή και συμμετείχε ως υπουργός δημοσίων συγκοινωνιών στην κυβέρνηση Ζαΐμη.