Η άποψη πως οι δημόσιες συγκοινωνίες προσφέρουν κάτι που το σύστημα της αγοράς δεν μπορεί να κάνει -ή δεν κατάφερε να κάνει- είναι πάντοτε αβάσιμη.
Ετικέτες: Καπιταλισμός
Άρθρο του Ed Bugos, δημοσιευμένο στις 08/11/2023.
Ένας φίλος μου εργάζεται στον δημόσιο τομέα, συγκεκριμένα στις συγκοινωνίες. Όταν του ζήτησα να μου πει τι αξία έβλεπε στις «δημόσιες συγκοινωνίες» για την κοινωνία, μου αποκρίθηκε:
Μάλλον ζεις στην εποχή των σπηλαίων! Οι δημόσιες συγκοινωνίες εκπληρώνουν μια σημαντική λειτουργία. Παρέχουν μεταφορές για ανθρώπους που δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τις ιδιωτικές λύσεις, και επίσης λύνει το πρόβλημα της συμφόρησης και της ρύπανσης σε πολυσύχναστες πόλεις. Και μπορεί να κάνει μερικά από αυτά τα πράγματα καλύτερα από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, ειδικά όσον αφορά τους φτωχούς ανθρώπους, που μένουν μακριά από τον τόπο εργασίας τους.
Αλλά πώς ακριβώς λειτουργεί ο ιδιωτικός τομέας; Πολλοί άνθρωποι σκέφτονται το κέρδος σαν μια βρώμικη λέξη, σαν κάτι εκμεταλλευτικό. Αποδίδουν ηθικές κρίσεις σε επιχειρήσεις που επιδιώκουν κέρδος. Ωστόσο, η έννοια του κέρδους, ειδικά όταν την συνδυάσουμε με τo έτερο ενδεχόμενο (την ζημία), έχει κοινωνική αξία.
Όπως το έθεσε ο Ludwig von Mises: «Στο καπιταλιστικό σύστημα οικονομικής οργάνωσης της κοινωνίας, οι επιχειρηματίες καθορίζουν την πορεία της παραγωγής. Κατά την άσκηση αυτής της λειτουργίας υπόκεινται ανεπιφύλακτα και πλήρως στην κυριαρχία του αγοραστικού κοινού, των καταναλωτών.»
Επιπλέον, η ελεύθερη αγορά είναι η πιο αγνή μορφή δημοκρατίας:
Οι καταναλωτές με τις αγορές τους και την αποχή τους από τις αγορές εκλέγουν τους επιχειρηματίες σε ένα καθημερινό επαναλαμβανόμενο δημοψήφισμα. Καθορίζουν ποιος πρέπει να κατέχει και ποιος όχι, και πόσα πρέπει να έχει ο κάθε ιδιοκτήτης. […] Η επιλογή δεν είναι αναλλοίωτη και μπορεί να διορθώνεται καθημερινά. […] Κάθε ψηφοδέλτιο των καταναλωτών προσθέτει μόνο λίγο στη σφαίρα δράσης του εκλεγμένου άνδρα. Για να φτάσει στα ανώτερα επίπεδα της επιχειρηματικότητας χρειάζεται μεγάλο αριθμό ψήφων, επαναλαμβανόμενες ξανά και ξανά για μεγάλο χρονικό διάστημα, μια παρατεταμένη σειρά επιτυχιών. Πρέπει να υποβάλλεται κάθε μέρα σε μια νέα κρίση, να υποβάλλεται εκ νέου στην επανεκλογή του.
Στη σύγχρονη οικονομία, ο νομισματικός υπολογισμός επιτρέπει στους συμμετέχοντες να γνωρίζουν εάν παράγουν αξία και ποια μπορεί να είναι η αξία του «κεφαλαίου» τους, επειδή τους επιτρέπει να υπολογίζουν τα κέρδη και τις ζημίες. Έτσι, στον ιδιωτικό τομέα, οι αποφάσεις που επηρεάζουν τους περιορισμένους (σπάνιους) πόρους της οικονομίας, όπως αυτοί που χρησιμοποιούνται για τη δημόσια συγκοινωνία, λαμβάνονται με την εφαρμογή αυτού του τεστ, των κερδών και των ζημιών, στα επιχειρηματικά σχέδια. Αυτό διασφαλίζει ότι οι καταναλωτές λαμβάνουν στην πραγματικότητα τα πράγματα που χρειάζονται πιο άμεσα, κάτι που ο Mises αποκαλεί το πρωταρχικό οικονομικό πρόβλημα.
D. Friedman: Αποκρατικοποιήστε τους δρόμους για να εξαλείψετε το μποτιλιάρισμα
Εξασφαλίζει επίσης ότι το κεφάλαιο θα βρίσκεται στα καλύτερα χέρια— εκείνων που ξέρουν πώς να παρέχουν αυτά τα πιο άμεσα απαραίτητα αγαθά με το μέγιστο κέρδος. Έτσι, οι επιτυχημένοι επιχειρηματίες γίνονται όλο και περισσότερο οι διαχειριστές αυτού του κεφαλαίου, έτσι ώστε να κατανέμεται στους σκοπούς που έχουν την υψηλότερη αξία.
Είναι σημαντικό ότι το κεφάλαιο πρέπει να αποτιμάται από τον καταναλωτή: «Τα κέρδη και οι ζημίες δημιουργούνται από την επιτυχία ή την αποτυχία στην προσαρμογή της πορείας των παραγωγικών δραστηριοτήτων στην πιο επείγουσα ζήτηση των καταναλωτών».
Οι δημόσιοι φορείς, παρακάμπτοντας το τεστ των κερδών και των ζημιών, ενδέχεται να μην ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις ανάγκες των καταναλωτών. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κακή κατανομή των πόρων και σπατάλη των κεφαλαίων.
Αλλά ποια δομή κινήτρων, ρωτά ο Mises, υπάρχει στον δημόσιο τομέα, που να στοχεύει στο πρωταρχικό οικονομικό πρόβλημα; «Κανένα αγαθό δεν πρέπει να μένει αδημιούργητο, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι συντελεστές που απαιτούνται για την παραγωγή του χρησιμοποιήθηκαν – σπαταλήθηκαν – για την παραγωγή ενός άλλου αγαθού, για το οποίο η ζήτηση του κοινού είναι λιγότερο έντονη».
Βλέπετε, το πρόβλημα δεν είναι απλώς αν η κυβέρνηση παρέχει πράγματα που χρειάζονται οι άνθρωποι, αλλά αν παρέχει αυτά τα πράγματα χωρίς να θυσιάζει κάτι που οι άνθρωποι χρειάζονται περισσότερο.
Ουσιαστικά, επειδή η κυβέρνηση παραβλέπει τα κέρδη και τις ζημίες, «είναι, εντός των ορίων του κεφαλαίου που έχει στη διάθεσή της, σε θέση να αψηφά τις επιθυμίες του κοινού».
Ένα σύστημα τιμών στον ιδιωτικό τομέα επιτρέπει τον υπολογισμό της αξίας μιας υπηρεσίας σε σύγκριση με άλλα κοινωνικά αγαθά. Όμως, παρακάμπτοντας αυτό το σύστημα, οι δημόσιες υπηρεσίες εξαλείφουν ένα κρίσιμο εργαλείο, που βοηθά στην ιεράρχηση των σπάνιων πόρων και στην κατανόηση των αναγκών των καταναλωτών στην κοινωνία.
Επιπλέον, η ιδιωτική εταιρεία είναι υπόλογη στους καταναλωτές και τους μετόχους της.
Οι κρατικοί σιδηρόδρομοι σκοτώνουν, ενώ το «επάρατο» κέρδος σώζει ζωές
Οι υπηρεσίες που παρέχονται από το κράτος, ως μονοπώλια, συχνά οδηγούν σε στασιμότητα και χαμηλότερη παραγωγικότητα, λόγω της έλλειψης ανταγωνισμού. Τα κρατικά μονοπώλια κινδυνεύουν επίσης από την στρέβλωση, λόγω της παροχής κινήτρων για αναζήτηση προσόδων και άλλων πιθανών καταχρήσεων, εξαιτίας της έλλειψης λογοδοσίας έναντι των καταναλωτών και των επενδυτών. Και ένα μονοπώλιο του δημόσιου τομέα, δεδομένου ότι αγνοεί τα κέρδη και τις ζημίες -και ως εκ τούτου δεν μπορεί να υπολογίσει εάν οι πόροι που έχει συγκεντρώσει χρησιμοποιούνται για τους σκοπούς της υψηλότερης αξίας- θα βλέπει πάντα μιαν ανάγκη για περισσότερες δαπάνες, ειδικά καθώς παρέχει υπηρεσίες δωρεάν ή με έκπτωση.
Ως αποτέλεσμα, η ζήτηση για δημόσιες συγκοινωνίες επιδοτείται και ενθαρρύνεται, αλλά ο πάροχος δεν έχει τρόπο να γνωρίζει εάν οι πόροι που εκτρέπει από άλλους τομείς δυνητικής παραγωγής δεν θα εξυπηρετούσαν καλύτερα τους καταναλωτές σε έναν τομέα από ό,τι σε έναν άλλο.
Οι δημόσιες υπηρεσίες συχνά φαίνεται να έχουν έλλειψη πόρων λόγω της τεχνητά υψηλής ζήτησης.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να αμφισβητηθεί η υπόθεση ότι η έλλειψη δρόμων (σ.σ. επαρκούς χωρητικότητας, δίχως μποτιλιάρισμα) είναι ένα φυσικό πρόβλημα, αντί μια συνέπεια της κρατικής παρέμβασης. Ο τρόπος οργάνωσης των πόλεων, και επομένως η διάταξη των συστημάτων διέλευσης τους, μπορεί επίσης να αποδοθεί στην κρατική παρέμβαση. Το βιβλίο του Walter Block The Privatization of Roads and Highways (δωρεάν pdf από το Mises Institute εδώ) διερευνά πολλούς τρόπους με τους οποίους ο δημόσιος τομέας κάνει τους δρόμους και τους αυτοκινητόδρομους χειρότερους από ό,τι θα ήταν στα χέρια των ιδιωτών. Η «τραγωδία των κοινών» είναι πρόβλημα σε όλα τα δημόσια «αγαθά».
Ακόμα και οι αγελάδες καταλαβαίνουν το πρόβλημα της «δημόσιας» ιδιοκτησίας
Η απουσία ενός λειτουργικού συστήματος τιμών δεν επιτρέπει στους ανθρώπους να διαμοιράσουν μεταξύ τους το αγαθό ή την υπηρεσία. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι κάθε παρέμβαση μετατοπίζει την οικονομική ισχύ από τα χέρια των καταναλωτών στα χέρια των παραγωγών, είτε πρόκειται για κρατική οντότητα είτε για κρατικά προστατευόμενο ολιγάρχη. Όπως το έθεσε ο Mises, «Το αποτέλεσμα [κάθε παρέμβασης] είναι να χαλαρώσει η λαβή του ελέγχου που κρατούν οι καταναλωτές κατά τη διάρκεια της παραγωγής». Έτσι, εάν διευθύνετε μια επιχείρηση του δημόσιου τομέα, αψηφάτε την αξίας που δίνουν οι καταναλωτές στο παρεχόμενο προϊόν.
Η ιδέα ότι οι δημόσιες συγκοινωνίες προσφέρουν κάτι που το σύστημα της αγοράς δεν μπορεί να κάνει -ή δεν κατάφερε να κάνει- είναι πάντα αβάσιμη, καθώς υπάρχουν πολλά εμπειρικά παραδείγματα όπου τα συστήματα της αγοράς έχουν προσφέρει καλύτερες λύσεις σε πραγματικό χρόνο, ακόμη και σε αυτόν τον κλάδο.
Σε μια ελεύθερη αγορά, οι καταναλωτές έχουν ένα ευρύ φάσμα επιλογών, καθεμία προσαρμοσμένη στις ξεχωριστές ανάγκες τους. Αντιπαραβάλλετέ το αυτό με ένα κρατικά ελεγχόμενο σύστημα, όπου οι προκαθορισμένες επιλογές είναι ο κανόνας, και όπου η έλλειψη επιλογών μπορεί να είναι απογοητευτική και αντιπαραγωγική για τους καταναλωτές.
Έτσι, παρ’ ό,τι οι δημόσιες συγκοινωνίες ακούγονται σαν μια καλή ιδέα, καταπατούν τις πιο επείγουσες ανάγκες των καταναλωτών, μειώνουν τις επιλογές των καταναλωτών και εισάγουν τις παγίδες των μονοπωλίων – προσφέροντας λιγότερα με μεγαλύτερο κόστος, καθώς και διαπλοκή και σπατάλη. Η λειτουργία του επιχειρηματία σε ένα σύστημα αγοράς είναι να «λαμβάνει αποφάσεις» σχετικά με τη χρήση του πεπερασμένου κεφαλαίου που διατίθεται για την πιο κερδοφόρα χρήση του. Η ανάπτυξη των τιμών και οι ελεύθερες συναλλαγές επιτρέπουν τον υπολογισμό του κόστους και των κερδών για αυτόν τον σκοπό. Όσο πιο έντονη είναι η καταναλωτική ζήτηση, τόσο πιο κερδοφόρα θα είναι η παραγωγή του αγαθού.
Τέτοιου είδους κίνητρα ωθούν τους επιχειρηματίες να ευθυγραμμίσουν την παραγωγή με αυτές τις πιο επείγουσες απαιτήσεις των καταναλωτών (τις προτιμήσεις τους). Η ανάδυση μιας ευκαιρίας για κέρδος σηματοδοτεί μια κακή προσαρμογή σε αυτή την ευθυγράμμιση. Η ανάδυση αυτή προκύπτει επειδή η αλλαγή είναι μια σταθερά στη ζωή, η οποία φέρνει ατελείωτες ευκαιρίες για τους επιχειρηματίες που παρατηρούν τα προβλήματα που χρειάζονται επίλυση. Και «τα υψηλά κέρδη είναι η απόδειξη ότι έχουν επιτελέσει καλά το καθήκον τους για την άρση των κακών προσαρμογών της παραγωγής».
Το κράτος μας πάει τρένο: Ανοιχτή επιστολή με αφορμή το δυστύχημα στα Τέμπη
Τα κέρδη ενθαρρύνουν την μεγαλύτερη παραγωγή του εκάστοτε προϊόντος, έως ότου επιτευχθεί ένα σημείο όπου το κόστος ευκαιρίας του κεφαλαίου εξαλείφει την ευκαιρία κέρδους και αρχίζει να υποδεικνύει άλλους σκοπούς, υψηλότερης αξίας για τις πρόσθετες μονάδες αυτού του κεφαλαιουχικού αγαθού. Όμως κανένας από αυτούς τους υπολογισμούς δεν είναι δυνατός χωρίς την αγοραία τιμολόγηση κεφαλαίων και καταναλωτικών αγαθών.
Κανείς δεν θα ήταν σε θέση να υπολογίσει τις αποδόσεις κεφαλαίου που χρησιμοποιήθηκαν για να αξιολογήσει την χρήση που αποφέρει το μεγαλύτερο κέρδος, καθώς αυτήν τείνουν να απαιτούν οι καταναλωτές πιο επειγόντως.
Οι δημόσιες συγκοινωνίες επιτυγχάνουν τον στόχο τους να παρέχουν λύσεις μεταφοράς για τους απόρους;
Λοιπόν, σίγουρα. Αλλά με ποιο κόστος δεν μπορούμε να ξέρουμε. Μπορούμε μόνο να γνωρίζουμε ότι δημιουργούν και επιδοτούν τις απαιτήσεις για τις υπάρχουσες υποδομές και την διαθεσιμότητα των κεφαλαίων.
Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν οι γραφειοκράτες παρέχουν την υπηρεσία οικονομικά, αν ο υπεύθυνος για τη λειτουργία της είναι ο καλύτερος γραφειοκράτης, ή αν το κεφάλαιο χρησιμοποιείται για την εξυπηρέτηση του πρωταρχικού οικονομικού προβλήματος.
Όμως αν αυτά τα επιχειρήματα είναι τόσο ξεκάθαρα, τότε γιατί έχουμε τα «δημόσια αγαθά» με τον δημόσιο τομέα να τα παρέχει; Το πιθανότερο είναι ότι το κεφάλαιο σπαταλιέται σε αγαθά που οι γραφειοκράτες εκτιμούν υψηλότερα από ό,τι οι καταναλωτές, αν δούμε την γενικότερη εικόνα.
Είναι άραγε οι γραφειοκράτες καλοπροαίρετοι, όπως ο εργαζόμενος στις κρατικές συγκοινωνίες φίλος μου, ή απολαμβάνουν το ότι είναι ακαταλόγιστοι και ισχυροί, σε θέση να μοιράζουν ρουσφέτια στους διαπλεκόμενους προμηθευτές; Χωρίς αμφιβολία, πρόκειται επίσης και για μια αρπαγή χρημάτων και φόρων, για λογαριασμό όλων των δωρεάν χρηστών του συστήματος. Στα οικονομικά, αυτό που δεν γίνεται κατανοητό είναι συχνά το αθέατο. Στην περίπτωση του χαμένου κεφαλαίου, το αθέατο είναι αυτό που θα μπορούσε να είχε γίνει, εάν το κεφάλαιο αυτό κατευθυνόταν εκεί όπου οι καταναλωτές το χρειάζονταν πιο άμεσα.
