Μέχρι στιγμής, η σύνοδος κορυφής των BRICS ήταν ως επί το πλείστον ένα τεράστιο πολιτικό σόου, όχι διαφορετικό από άλλες συναντήσεις όπου διεθνείς πολιτικές προσωπικότητες δίνουν τα χέρια και τρίβουν τους αγκώνες τους. Ωστόσο, αυτό δεν θα πρέπει να οδηγήσει κανέναν να πιστέψει ότι οι BRICS δεν προχωρούν μπροστά ως μια αξιόπιστη οικονομική σφαίρα με σταδιακά αυξανόμενη ανεξαρτησία από την Ευρώπη και τη Βόρειο Αμερική.
Αντιθέτως, όλα τα σημάδια δείχνουν ότι συνεχίζονται οι πρωτοβουλίες αποδολαριοποίησης που ξεκίνησαν πριν από μια δεκαετία και πλέον. Οι πρωτοβουλίες αυτές αποδίδουν καρπούς, με την ομάδα BRICS να αυξάνει τη δημοτικότητά της. Σύμφωνα με το Al Jazeera, υπάρχουν περίπου 40 χώρες που φιλοδοξούν να ενταχθούν στην ομάδα, με τις 23 να έχουν υποβάλει τις αιτήσεις τους. Ορισμένες από τις χώρες που φιλοδοξούν να γίνουν μέλη της ομάδας BRICS είναι η Αργεντινή, το Μπαγκλαντές, το Μπαχρέιν, η Κούβα, η Αιθιοπία, η Ινδονησία, το Ιράν, η Νιγηρία και η Σαουδική Αραβία. Υπάρχει ένας προφανής λόγος για τη δημοτικότητα της ομάδας BRICS. Σε ένα άλλο άρθρο, το Al Jazeera εξηγεί πώς η δομή των υφιστάμενων παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων αντιμετωπίζεται από μια μη δυτική οπτική γωνία:
Με ονομαστικούς όρους, οι χώρες των BRICS είναι υπεύθυνες για το 26% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Παρόλα αυτά, διαθέτουν μόνο το 15 τοις εκατό της δύναμης ψήφου στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ).
Από τεχνική άποψη, το σημείο που τίθεται εδώ είναι αμφισβητήσιμο. Οι κανόνες ψηφοφορίας στο ΔΝΤ δεν βασίζονται στο σχετικό μέγεθος του ΑΕΠ μιας χώρας-μέλους. Βασίζονται στα λεγόμενα ειδικά αναγωγικά δικαιώματα, ουσιαστικά σε ένα νομισματικό σύστημα εντός του ΔΝΤ που εξισορροπεί τις συνεισφορές ενός κράτους μέλους έναντι της επιρροής του στον οργανισμό. Παρ’ όλα αυτά, καταδεικνύει πώς οι πολιτικοί ηγέτες σε μη δυτικές χώρες μπορούν να βλέπουν θεσμούς όπως το ΔΝΤ ως δυτικοκεντρικούς.
Ωστόσο, το κύριο κίνητρο για την ένταξη περισσότερων χωρών στις BRICS δεν είναι η πολιτισμική πτυχή της υποτιθέμενης ή πραγματικής περιθωριοποίησης από τη Δύση. Η πραγματική κινητήριος δύναμη εδώ είναι ένας συνδυασμός οικονομικής ανάπτυξης και η επιθυμία να προστατεύσει κανείς τη χώρα του από την οργή των κυρώσεων που συνδέονται με το δολάριο, εάν οι εγχώριες πολιτικές του τύχει να δυσαρεστήσουν την αμερικανική κυβέρνηση.
Θεωρητικά, η ιδανική ασπίδα κατά της ανεπιθύμητης επιρροής των ΗΠΑ θα ήταν η αποδέσμευση του νομίσματος, του εμπορίου και του χαρτοφυλακίου αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών μιας χώρας από το δολάριο. Το πρώτο βήμα γίνεται εύκολα με τη μη σύνδεση του νομίσματος με το δολάριο από την κεντρική τράπεζα, δηλαδή με τη μη ύπαρξη σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας έναντι του δολαρίου.
Το δεύτερο βήμα, η μετατόπιση του εμπορίου από το δολάριο, συνδέεται με το τρίτο: μια κεντρική τράπεζα συνήθως κατέχει σε αποθέματα τα νομίσματα που χρησιμοποιούνται συχνότερα ως πληρωμές για εξαγωγές και εισαγωγές. Αλλά αυτή η σχέση λειτουργεί και με τον άλλο τρόπο: αν μια κεντρική τράπεζα διατηρεί μεγάλα αποθέματα ενός συγκεκριμένου νομίσματος, αυτό διευκολύνει τους εξαγωγείς και τους εισαγωγείς να εκκαθαρίζουν τις συναλλαγές τους σε αυτό το νόμισμα.
Σε αυτό το σημείο η ομάδα BRICS μπορεί να βρει τη μόχλευσή της για τη μείωση του ρόλου του δολαρίου στο εμπόριο και στα αποθέματα των κεντρικών τραπεζών τους. Το έργο αυτό έχει ήδη ξεκινήσει: το 2012 δρομολόγησαν ένα σχέδιο που το 2014 έγινε η Συμφωνία Αποθεμάτων Έκτακτης Ανάγκης (Contingency Reserve Agreement, CRA). Σκοπός της είναι η παροχή μιας πιστωτικής γραμμής που επιτρέπει στις συμμετέχουσες κεντρικές τράπεζες να σταθεροποιούν τις συναλλαγματικές διακυμάνσεις χωρίς να διακινδυνεύουν την εξάντληση των συναλλαγματικών τους αποθεμάτων.
Είναι υπερβολή να αναφερόμαστε στην CRA ως εναλλακτική λύση στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, αλλά αυτό μπορεί κάλλιστα να αλλάξει τα επόμενα χρόνια. Το σύστημα εξελίσσεται: από την ίδρυσή του, οι χώρες BRICS το έχουν ουσιαστικά δοκιμάσει προκειμένου να εδραιώσουν τη θεσμική του αξιοπιστία. Σε ανακοίνωσή της στις 22 Αυγούστου, η Κεντρική Τράπεζα της Νότιας Αφρικής αναφέρθηκε στην έκτη δοκιμαστική λειτουργία του CRA, η οποία οδήγησε σε τροποποιήσεις της διακεντρικής τραπεζικής συμφωνίας για τη βελτίωση της επιχειρησιακής ετοιμότητας και της αξιοπιστίας του μηχανισμού CRA.
Η Διακεντρική Τραπεζική Συμφωνία είναι ένας ρυθμιστικός μηχανισμός που «καθορίζει τις διαδικασίες και τις υποχρεώσεις που πρέπει να τηρούν οι κεντρικές τράπεζες στο πλαίσιο των BRICS». Επιπλέον, ρυθμίζει τον τρόπο με τον οποίο οι συμμετέχουσες χώρες μπορούν να συνεισφέρουν στη χρηματοδότηση του CRA, καθώς και να χρησιμοποιούν τις πιστωτικές τους γραμμές με το σύστημα.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο ίδιος ο CRA δεν αποτελεί μηχανισμό αποδολάριοποίησης. Στην πραγματικότητα λειτουργεί με βάση το δολάριο. Κατά την ίδρυσή του, οι πέντε αρχικές χώρες BRICS έβαλαν συνολικά 100 δισεκατομμύρια δολάρια, με την Κίνα να συνεισφέρει το 41%. Η χρήση του αμερικανικού νομίσματος περιορίζει τον σκοπό του CRA στο να βοηθήσει τις συμμετέχουσες κεντρικές τράπεζες να σταθεροποιήσουν τα νομίσματά τους και τους λογαριασμούς τρεχουσών συναλλαγών τους -τις συναλλαγές μεταξύ των συνόρων τους- στηριζόμενες εν μέρει ή εξ ολοκλήρου στο σύστημα CRA.
Χρειάζεται μεγάλη θεσμική εμπειρία για να λειτουργήσει ένα τέτοιο σύστημα. Ένα από τα κύρια διδάγματα που πρέπει να αποκτηθούν είναι σε ποιο βαθμό το σύστημα μπορεί να βοηθήσει τις συμμετέχουσες κεντρικές τράπεζες να αποφύγουν την αποσταθεροποίηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Μόλις ο θεσμός αποκτήσει την τεχνογνωσία του και βρει τη σωστή ισορροπία στη χρηματοδότηση, τις πράξεις και τον δανεισμό του, μπορεί να επεκτείνει τις πράξεις σταθεροποίησης του νομίσματος -κυρίως τις λεγόμενες ανταλλαγές νομισμάτων- και τελικά να αντικαταστήσει το δολάριο με ένα άλλο αποθεματικό νόμισμα.
Η αντικατάσταση αυτή μπορεί να γίνει στο πλαίσιο της CRA ή μέσω ενός άλλου συστήματος, το οποίο θα βασίζεται στις εμπειρίες της CRA.
Ως εκπαιδευτικό εργαλείο και δοκιμαστικός πιλότος για έναν επίσημο, σταθερό και ίσως βασισμένο στον χρυσό μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών, ο CRA είναι μια καλή ιδέα. Δεν λειτουργεί με βάση σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες μεταξύ των συμμετεχουσών χωρών, γεγονός που δίνει στις κεντρικές τους τράπεζες, καθώς και στον ίδιο τον οργανισμό δανεισμού, τη δυνατότητα να σταθεροποιούν τα νομίσματα και τις συναλλαγματικές ισοτιμίες χωρίς το άγχος της αγοράς που συνοδεύει τις σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες. Εάν ένα νόμισμα που υποτιμάται ανατιμάται μέσω της βοήθειας του CRA, το σύστημα είναι επιτυχημένο εάν η ανατίμηση συμβεί, ανεξάρτητα από το εάν επιστρέψει η συναλλαγματική ισοτιμία στην αρχική της αξία.
Ένα ευέλικτο σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών επιτρέπει τη δημιουργία και παγίωση του συστήματος χωρίς την αυστηρότητα που απαιτείται για τη διατήρηση σταθερών ισοτιμιών. Και πάλι, οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να προσεγγίσουν τις πράξεις σταθεροποίησης της συναλλαγματικής ισοτιμίας- το σύστημα της ΚΤΚ μπορεί να μάθει να λειτουργεί εγκαίρως για να δοκιμάσει τα όρια της χρηματοδοτικής του ικανότητας κ.λπ.
Χάρη εν μέρει στον CRA, η κοινότητα BRICS πλησιάζει στο σημείο όπου μπορεί να κάνει άλμα σε έναν επίσημο μηχανισμό συναλλαγματικών ισοτιμιών – και, ταυτόχρονα, να μετακινήσει τις ενδο-ομιλικές συναλλαγές εξ ολοκλήρου από το δολάριο. Αυτή η φιλοδοξία δεν είναι μυστική: τον Απρίλιο, οι India Times ανέφεραν τον Αλεξάντρ Μπαμπάκοφ, αναπληρωτή πρόεδρο του ρωσικού κοινοβουλίου, να δηλώνει ότι «οι χώρες εργάζονται για τη δημιουργία μιας νέας μορφής νομίσματος με σχέδιο να παρουσιάσουν την ανάπτυξή του στη σύνοδο κορυφής των ηγετών των BRICS φέτος». Παρόλο που δεν έχει ανακοινωθεί ακόμη κάποιο τέτοιο σύστημα, θα ήταν λογικό τα συμμετέχοντα έθνη να παραδώσουν μια έκθεση προόδου στο Γιοχάνεσμπουργκ.
Ως ένδειξη των φιλοδοξιών τους προς αυτή την κατεύθυνση, πέρυσι, η κινεζική κεντρική τράπεζα δημιούργησε το Renminbi Liquidity Arrangement με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις 22 Αυγούστου, την ίδια ημέρα με την έναρξη της συνόδου κορυφής των BRICS, η China Daily ανέφερε ότι το κινεζικό νόμισμα έκανε ένα ακόμη βήμα προς τον έξω κόσμο της παγκόσμιας οικονομίας:
Ξεκινώντας από τις 19 Ιουνίου, συνολικά 24 εταιρείες εισηγμένες στο Χονγκ Κονγκ, που αντιπροσωπεύουν το 40% του μέσου ημερήσιου κύκλου εργασιών της αγοράς μετοχών [Χονγκ Κονγκ] σε μετρητά, συμπεριελήφθησαν στο νέο μοντέλο του διπλού μετρητή. Οι μετοχές αυτές μπορούν έτσι να διαπραγματεύονται και να διακανονίζονται τόσο σε γουάν όσο και σε δολάρια Χονγκ Κονγκ, ενώ πριν από τη νέα αυτή ρύθμιση γίνονταν δεκτές μόνο οι τελευταίες.
Το Γιουάν είναι επίσημα η εγχώρια λογιστική μονάδα για το renminbi – στη πράξη, οι Κινέζοι λειτουργούσαν ιστορικά με παράλληλα νομίσματα στο πλαίσιο ενός περίπλοκου συστήματος χρηματοπιστωτικής ρύθμισης.
Το άρθρο της China Daily είναι βέβαια πολιτικά εύστοχο. Ακριβώς τη στιγμή που η σύνοδος κορυφής των BRICS πραγματοποιείται στη Νότια Αφρική, εξηγεί πώς το κινεζικό νόμισμα μπορεί να γίνει μια αξιόπιστη βάση για τις χρηματιστηριακές συναλλαγές σε άλλες χώρες, πέρα από το Χονγκ Κονγκ. Αυτό σημαίνει ότι οι επενδυτές από μια χώρα των BRICS μπορούν να επενδύσουν στο χρηματιστήριο μιας άλλης χώρας και να κάνουν όλες τις πληρωμές σε renminbi. Ομοίως, μπορούν να λαμβάνουν πληρωμές σε renminbi καθώς πωλούν τις μετοχές.
Για όποιον φιλοδοξεί να αποδολαριοποιήσει την παγκόσμια οικονομία, αυτό είναι ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός. Οι καθημερινές χρηματοοικονομικές συναλλαγές είναι πολύ μεγαλύτερες από τις συναλλαγές που πληρώνουν για το εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών. Αυτό σημαίνει ότι όταν οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να παρέμβουν για να σταθεροποιήσουν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες των νομισμάτων τους, αυτό συμβαίνει συχνά λόγω των διακυμάνσεων στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές συναλλαγές. Μια πηγή τέτοιων διακυμάνσεων είναι η χρηματιστηριακή αγορά.
Εάν η χρηματιστηριακή αγορά μιας χώρας λειτουργεί ήδη με ένα μοντέλο διπλού μετρητή, με το τοπικό νόμισμα και το renminbi ως παράλληλο μέσο πληρωμής, τότε η κεντρική τράπεζα κινδυνεύει λιγότερο να χρειαστεί να αντιμετωπίσει τη βραχυπρόθεσμη νομισματική αποσταθεροποίηση. Εάν ένας ξένος επενδυτής πληρώνεται σε renminbi (και όχι στο τοπικό νόμισμα) μπορεί απλώς να μεταφέρει αυτό το renminbi απευθείας στη χώρα του και να αντιμετωπίσει τη συναλλαγματική κατάσταση εκεί.
Επιπλέον, αυτό το μοντέλο διπλού αντιτίμου ενθαρρύνει την κεντρική τράπεζα να αυξήσει τα συναλλαγματικά της αποθέματα σε renminbi -και να μειώσει αντίστοιχα τα αποθέματα σε δολάρια ΗΠΑ. Η συμμετοχή στο Renminbi Liquidity Arrangement, γνωστό με το ακρωνύμιο RMBLA, είναι λογικό να συνδυάζεται με το άνοιγμα των χρηματιστηριακών αγορών για το κινεζικό νόμισμα- όπως εξήγησε η κεντρική τράπεζα της Ινδονησίας όταν ανακοίνωσε τη συμμετοχή της στο RMBLA.
Κάθε συμμετέχουσα κεντρική τράπεζα θα συνεισφέρει τουλάχιστον 15 δισεκατομμύρια RMB [renminbi] ή το ισοδύναμο ποσό σε RMB ή δολάρια ΗΠΑ, σε RMB ή δολάρια ΗΠΑ, που θα τοποθετηθεί στην BIS, δημιουργώντας μια δεξαμενή αποθεμάτων.
Σε αντίθεση με το σύστημα CRA με βάση το δολάριο, το RMBLA χρησιμοποιεί το renminbi ως προεπιλεγμένο νόμισμα. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι συναλλαγές μεταξύ του αποθεματικού ρευστότητας και των συμμετεχουσών κεντρικών τραπεζών θα γίνονται είτε σε renminbi, είτε σε δολάρια αλλά με το ποσό συνδεδεμένο με το renminbi. Αυτό σημαίνει ότι εάν μια κεντρική τράπεζα δανειστεί δολάρια ΗΠΑ από το σύστημα και το δολάριο υποτιμηθεί έναντι του renminbi πριν την αποπληρωμή του δανείου, η εν λόγω κεντρική τράπεζα θα πρέπει να πληρώσει περισσότερα μόνο για να αποπληρώσει το δάνειό της.
Αν, από την άλλη πλευρά, συνάψουν το δάνειο σε renminbi εξ αρχής, δεν διατρέχουν τέτοιο συναλλαγματικό κίνδυνο.
Η άνοδος του κινεζικού νομίσματος δεν αποτελεί έκπληξη για τους Ασιάτες αναλυτές. Σε ένα έγγραφο της 2ας Αυγούστου από το Ινστιτούτο Κινεζικών Σπουδών στο Δελχί της Ινδίας, παρουσιάστηκε ένας κατάλογος των λόγων για τους οποίους το renminbi κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος στην Ασία. Αν και μέρος της συζήτησης είναι φλύαρο, δίνει μια καλή «τοπική» προοπτική για την αυξανόμενη ισχύ του κινεζικού νομίσματος. Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι πολλές χώρες της Ασίας φιλοδοξούν να γίνουν μέλη των BRICS.
Μένει να δούμε τι ακριβώς βήματα θα κάνει η ομάδα BRICS το επόμενο έτος, αλλά θα ήταν έκπληξη αν δεν τροποποιούσαν τους θεσμούς CRA και RMBLA με ένα σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών. Αν κάνουν αυτό το βήμα, θα πρέπει επίσης να ευθυγραμμίσουν αυτά τα δύο συστήματα και να αυξήσουν τη ρευστότητα που είναι διαθέσιμη στις συμμετέχουσες χώρες. Όσο περισσότερες εμπορικές και χρηματοπιστωτικές συναλλαγές βασίζονται στο renminbi και όχι στο δολάριο, τόσο περισσότερο κινεζικό νόμισμα θα χρειάζεται ως αποθεματικό στις συμμετέχουσες κεντρικές τράπεζες.
Έχοντας όλα αυτά κατά νου, οι χώρες BRICS έχουν να ξεπεράσουν τρομερές προκλήσεις προτού μπορέσουν να διεκδικήσουν τη νίκη της απο-δολαριοποίησης. Ένα μεγάλο ερώτημα γι’ αυτές είναι αν η κινεζική κεντρική τράπεζα είναι πρόθυμη να αυξήσει την προσφορά του νομίσματός της για να καλύψει την αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση. Η Κίνα έχει ήδη πρόβλημα με την υπερρευστότητα στο χρηματοπιστωτικό της σύστημα- αν η κεντρική τράπεζα δεν εκτελέσει μια λεπτή πράξη εξισορρόπησης με τη μείωση της ρευστότητας στο εσωτερικό και την αύξησή της διεθνώς, μπορεί να διακινδυνεύσει μια νομισματική αιχμή πληθωρισμού στο εσωτερικό της χώρας.
Τέλος, είναι δύσκολο να δούμε πώς οι Κινέζοι θα μπορούσαν να επεκτείνουν τον παγκόσμιο ρόλο του νομίσματός τους και να διατηρήσουν το σημερινό, επίσημο διπλό νομισματικό τους σύστημα με το renminbi και το renminbi. Το σύστημα αυτό έχει χρησιμοποιηθεί ιστορικά από την κινεζική κυβέρνηση για να παρακάμψει τις ανατιμήσεις των νομισμάτων που προκαλούνται από την αγορά και συχνά πλήττουν οικονομίες που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εξαγωγές. Χρησιμοποιήθηκε επίσης για να ρυθμίσει σε μεγάλο βαθμό τις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές στα σύνορα της Κίνας.
Είναι πρόθυμη η κινεζική κυβέρνηση να τα παρατήσει όλα αυτά προκειμένου να εκθρονίσει το δολάριο ως το κυρίαρχο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα;
Σβεν Λάρσον
European Conservative
Ο Σβεν Ρ. Λάρσον είναι πολιτικός οικονομολόγος και συγγραφέας. Έλαβε διδακτορικό δίπλωμα στα οικονομικά από το Πανεπιστήμιο Roskilde της Δανίας. Με καταγωγή από τη Σουηδία, ζει στην Αμερική, όπου τα τελευταία 16 χρόνια εργάζεται στον τομέα της πολιτικής και της δημόσιας πολιτικής. Έχει γράψει πολλά βιβλία, μεταξύ των οποίων το «Δημοκρατία ή σοσιαλισμός;» : Το μοιραίο ερώτημα για την Αμερική το 2024.
