Κάθε φορά που ανεβάζω τη φωτογραφία ενός ωραίου κτιρίου στο facebook, πάντα θα βρεθούν κάποιοι φίλοι που θα αρχίσουν τις κατάρες για την αντιπαροχή που κατέστρεψε την Αθήνα. Όμως, όπως έχω γράψει και παλαιότερα, ο βασικός λόγος για την αρχιτεκτονική υποβάθμιση της Αθήνας μεταπολεμικά δεν ήταν η αντιπαροχή αλλά ο μοντερνισμός.
Η αντιπαροχή ήταν μια ιδιοφυής, ελληνική και εξόχως καπιταλιστική πατέντα που έλυσε το πρόβλημα στέγασης στην Αθήνα χωρίς να χρειαστεί το κράτος να ξοδέψει ούτε μια δραχμή. Το δυστύχημα ήταν πως συνέπεσε με την πλήρη ιδεολογική επικράτηση του αρχιτεκτονικού μοντερνισμού διεθνώς και έτσι τα όμορφα νεοκλασικά της πρωτεύουσας αντικαταστάθηκαν από τις άσχημες, μουντές, μονότονες και απρόσωπες πολυκατοικίες. (γιατί η αθηναϊκή πολυκατοικία δεν είναι τίποτε άλλο παρά λαϊκός, μαζικός μοντερνισμός για το πόπολο). Είναι αφελές να πιστεύουμε ότι αν δεν υπήρχε η αντιπαροχή, θα διατηρούνταν η ειδυλλιακή νεοκλασική Αθήνα των αρχών του 20ου αιώνα.
Με δεδομένη την απόλυτη κυριαρχία του μοντερνισμού στον αρχιτεκτονικό αλλά και στον πνευματικό κόσμο (είμαι με το μέρος της μοντέρνας πολυκατοικίας. Είμαι με τα κουτιά. Τα κουτιά είναι οι Παρθενώνες και οι cathédrales του 20ου αιώνα», έγραφε ο μετέπειτα πρόεδρος της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’30), χωρίς την αντιπαροχή θα ήταν το κράτος αυτό που θα αναλάμβανε τη στέγαση των πολιτών και, όπως έγινε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, θα έχτιζε τις ακόμη πιο άσχημες εργατικές πολυκατοικίες που θα πλημμύριζαν τις αθηναϊκές συνοικίες.
Και είναι σίγουρο, βάσει της διεθνούς εμπειρίας, πως με τις εργατικές πολυκατοικίες οι αρχιτέκτονες – που πια δεν θα είχαν την υποχρέωση να ικανοποιήσουν το «μικροαστικό» γούστο των ιδιωτών- θα πειραματίζονταν με ακόμη πιο ριζοσπαστικές και τερατώδεις μορφές του μοντερνισμού (βλέπε μπρουταλισμός και το κακό συναπάντημα) και η Αθήνα θα ήταν σήμερα μια ακόμη πιο άσχημη πόλη.
Από την άλλη, η αντιπαροχή θα μπορούσε κάλλιστα να συνυπάρξει με την «παλιά» αρχιτεκτονική γιατί είναι μύθος ότι δεν μπορούν να χτιστούν πολυώροφα κτίρια βάσει των κλασικών αρχών. Η Αθήνα θα γέμιζε με επιβλητικά εκλεκτικιστικά κτίρια και μέγαρα με πολλά διαμερίσματα (όπως ήδη είχε αρχίσει να γίνεται τη δεκαετία του ’20) και αν θέλαμε κάτι ακόμη πιο ψηλό με βάση τις παραδοσιακές αρχές, γιατί όχι και αρ-ντεκό ή νεογοτθικούς ουρανοξύστες, σαν και αυτούς της Νέας Υόρκης, έστω και σε μικρογραφία; Έτσι η Αθήνα της αντιπαροχής θα διατηρούσε την ομορφιά της και το κοσμοπολίτικο αέρα της και δεν θα θύμιζε κάτι μεταξύ Αμάν και Ισλαμαμπάντ, όπως συμβαίνει σήμερα.
Γι’ αυτό, λοιπόν, για το χάλι της Αθήνας μην καταριέστε την αντιπαροχή. Στη μοντέρνα αρχιτεκτονική ρίξτε το φταίξιμο.
Υπέροχος, οι περισσότεροι δεν καταλαβαίνουν πως η μοντέρνα αρχιτεκτονική και σχεδίαση πόλεων έχουν ρημάξει τις πόλεις μας και μας έχουν κάνει να ζούμε σε ένα άσχημο, καταθλιπτικό και δυστοπικό περιβάλλον με πάρα πολλές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των κατοίκων.