Η ικανότητά μας να εξυπηρετούμε τους άλλους με εξειδικευμένο τρόπο εξαρτάται από το να λειτουργεί το υπόλοιπο σύστημα αδιατάρακτα και αποτελεσματικά.
Ο πατέρας μου γεννήθηκε το 1919, σε ένα αγρόκτημα στην Mohawk Valley της Πολιτείας της Νέας Υόρκης. Μπορούσε να φτιάξει μια διώροφη, ξύλινη καλύβα χωρίς σχέδιο, ή να λύσει και να ξαναφτιάξει έναν εξαβάλβιδο κινητήρα αυτοκινήτου χωρίς βοήθεια ή οδηγίες. Εγώ ξέρω λιγότερα: Μπορώ να κάνω μερικές απλές ηλεκτρικές καλωδιώσεις γύρω από το σπίτι ή να επισκευάσω, ή ακόμα και να αντικαταστήσω, μια τουαλέτα. Οι γιοι μου πρέπει να δουν ένα βίντεο στο YouTube για να τοποθετήσουν ένα κουρτινόξυλο. Σίγουρα, η Αμερική πάει κατά διαόλου. Ή μήπως όχι; Εξαρτάται από τη γνώμη σας για τον καταμερισμό της εργασίας.
Ο Άνταμ Σμιθ επιδοκίμαζε το γεγονός ότι η εμπορική υποδομή επέκτεινε τον καταμερισμό της εργασίας, παρ’ όλο που κανείς συγκεκριμένα δεν σχεδίασε το αποτέλεσμά της.
Όπως το έθεσε ο Σμιθ:
Αυτός ο καταμερισμός της εργασίας, από τον οποίο προκύπτουν τόσα πολλά πλεονεκτήματα, δεν είναι εξ αρχής το αποτέλεσμα οποιασδήποτε ανθρώπινης σοφίας, η οποία προβλέπει και σκοπεύει τη γενική αφθονία. Είναι η […] συνέπεια μιας τάσης στην ανθρώπινη φύση […] να μεταφέρει φορτία, να κάνει αντιπραγματισμό, και να ανταλλάσσει ένα πράγμα με ένα άλλο.
Μια κοινωνία στην οποία ο καταμερισμός της εργασίας εξειδικεύεται από αναδυόμενους εμπορικούς θεσμούς έχει ένα καλό χαρακτηριστικό, το οποίο είναι επίσης κι ένα κακό χαρακτηριστικό. Όπως έχει επισημάνει ο Richard Reinsch, είναι απολύτως πιθανό τα πράγματα να γίνονται καλύτερα και χειρότερα ταυτόχρονα.
Το μειονέκτημα είναι ότι πρέπει να εξαρτόμαστε ο ένας από τον άλλον. Το πλεονέκτημα είναι ότι μπορούμε να εξαρτόμαστε ο ένας από τον άλλον. Ο καθένας μας μπορεί να ειδικευτεί σε αυτό που κάνει καλύτερα. Ακολουθώντας το δικό μου συγκριτικό πλεονέκτημα, βελτιώνω την κατάστασή μου, γιατί μπορώ να ανταλλάξω ό,τι παράγω με όλα τα υπόλοιπα πράγματα που χρειάζομαι. Και μπορώ να χρησιμοποιήσω τη φαντασία μου ώστε να σκεφτώ νέους τρόπους για να βοηθήσω τους άλλους, κάτι που είναι αξιοσημείωτο.
Και πάλι, όπως το έθεσε ο Smith:
Στην πολιτισμένη κοινωνία [ο άνθρωπος] χρειάζεται ανά πάσα στιγμή τη συνεργασία και τη βοήθεια πληθώρας ανθρώπων, ενώ ολόκληρη η διάρκεια της ζωής του είναι σπανίως αρκετή, ώστε να κερδίσει τη φιλία λίγων προσώπων…. Ο άνθρωπος έχει σχεδόν συνεχείς αφορμές να ζητά την συνδρομή των συνανθρώπων του, και είναι μάταιο να την αναμένει μόνο από την καλοσύνη τους. Θα είναι πιο πιθανό να ευημερήσει, εάν μπορέσει να προσελκύσει την αγάπη τους για τον εαυτό τους… Δεν είναι από την καλοσύνη του κρεοπώλη, του ζυθοποιού ή του αρτοποιού, που περιμένουμε το δείπνο μας, αλλά από την έγνοια τους για το δικό τους συμφέρον. Απευθυνόμαστε, όχι στην ανθρωπιά τους, αλλά στην αγάπη τους για τον εαυτό τους, και ποτέ δεν τους μιλάμε για τις δικές μας ανάγκες αλλά για τα πλεονεκτήματά τους…
Σε ένα σύστημα καταμερισμού της εργασίας, ο καθένας μας έχει την δυνατότητα να αναζητήσει νέους τρόπους για να εξυπηρετεί τους άλλους —χωρίς να ζητά πρώτα την άδεια του κράτους— με την ελπίδα ότι κάποιος θα εκτιμήσει αυτό που παράγουμε. Ας υποθέσουμε ότι έχω λίγες δεξιότητες, αλλά είμαι έμπειρος υδραυλικός. Δεν μπορώ να φάω, να πιω, ή να προστατεύσω τον εαυτό μου χρησιμοποιώντας αυτό το σετ δεξιοτήτων, όμως, παρ’ όλα αυτά, πιστεύω ότι είμαι καλός άνθρωπος, που αξίζει μια ζωή -τουλάχιστον μέτριας- ευημερίας.
Πηγαίνω στο μπακάλικο και ζητώ από τον μπακάλη να μου δώσει φασόλια, ρύζι, αλεύρι, βούτυρο, καφέ και γάλα. Ο παντοπώλης με αποδοκιμάζει, λέγοντας: «Δίνω φαγητό και ποτό μόνο σε ανθρώπους που μπορούν να μου αποδείξουν ότι έχουν υπηρετήσει τον συνάνθρωπό τους, με τρόπους που αυτοί οι άνθρωποι πραγματικά εκτιμούν και ενδιαφέρονται».
Πεινασμένος και διψασμένος, διαφημίζω τις υπηρεσίες μου ως υδραυλικός και σύντομα δέχομαι πολλά τηλεφωνήματα από άτομα που τους έχουν βουλώσει οι τουαλέτες, τους έχουν κολλήσει οι αποχετεύσεις, ή έχουν διαρροή σωληνώσεων. Μετά από οκτώ ώρες εργασίας, έχω συγκεντρώσει ένα σημαντικό σωρό από χαρτονομίσματα, τα οποία οι πελάτες μου αντάλλαξαν με εμένα, χρησιμοποιώντας την τεχνογνωσία μου στον τομέα των υδραυλικών για να διορθώσω τα προβλήματά τους. Αυτά τα δολάρια είναι, στην πραγματικότητα, «πιστοποιητικά κοινωνικής υπηρεσίας», απόδειξη ότι έχω προσφέρει χρήσιμα και πολύτιμα οφέλη στους συμπολίτες μου.
Τώρα επιστρέφω, κουρασμένος και πεινασμένος αλλά με αυτοπεποίθηση, στο μπακάλικο. Όταν ο ιδιοκτήτης ζητά αποδείξεις ότι έχω εκπληρώσει την υπόσχεσή μου να εξυπηρετήσω τους άλλους, του δείχνω τον τακτοποιημένο σωρό με τα «πιστοποιητικά κοινωνικών υπηρεσιών» στο πορτοφόλι μου. Εντυπωσιασμένος, ο παντοπώλης μου επιτρέπει να γεμίσω το καλάθι αγορών μου με μια γενναιόδωρη αφθονία προϊόντων από όλο τον κόσμο. Επειδή είμαι ευγνώμων για αυτό το χρήσιμο και πολύτιμο όφελος, δίνω στον μπακάλη ένα ποσό από τα πιστοποιητικά, ίσο με την αξία των προϊόντων που έχω βάλει στο καλάθι μου. Τα ίδια τα πιστοποιητικά δεν χρειάζεται να έχουν καμία εγγενή αξία, αλλά δεδομένου ότι μπορούν να αποκτηθούν μόνο εάν παρέχω μια υπηρεσία που κάποιος άλλος εκτιμά και θέλει, παίρνουν μια αξία ως μέσο ανταλλαγής.
Τώρα, πριν ο αναγνώστης αντιταχθεί, πρέπει να ειπωθούν δύο πράγματα. Πρώτον, ναι, αυτό το παράδειγμα είναι μια παραλλαγή στις σπουδαίες σκέψεις του αείμνηστου οικονομολόγου στο πανεπιστήμιο «George Mason», Walter E. Williams. Έχω αλλάξει τις λεπτομέρειες, αλλά η λογική είναι του Walter. Δεύτερον, αυτή δεν είναι —και δεν προορίζεται να είναι— μια ιστορικά ακριβής απογραφή της προέλευσης του χρήματος. Αντίθετα, είναι ένα νοητικό πείραμα για το πώς κάποιος με μια μικρή ικανότητα να φροντίζει τον εαυτό του μπορεί να αποκτήσει μια ασφαλή, ακόμη και ευημερούσα, θέση σε μια εμπορική κοινωνία. Εφόσον έχετε κάποιον τρόπο να εξυπηρετήσετε τους άλλους – αυτό που συχνά ονομάζουμε «βγάζω το μεροκάματο» – μπορείτε να ζήσετε σε ένα σύστημα της αγοράς.
Το πρόβλημα, όπως είδαμε με τις βαθιές, πρόσφατες διακοπές της εφοδιαστικής αλυσίδας κατά την απόκριση μετά τον κορωνοϊό το 2020-21, είναι ότι αυτή η εξάρτηση από την ικανότητά μας να εξυπηρετούμε τους άλλους με εξαιρετικά εξειδικευμένους τρόπους εξαρτάται από τη λειτουργία του υπόλοιπου συστήματος. Η ικανότητά μου να αποκτήσω τα «πιστοποιητικά υπηρεσιών» στα οποία βασίζομαι εξαρτάται, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, από το να λειτουργεί αδιατάρακτα και αποτελεσματικά το σύστημα.
Καθώς γινόμαστε πιο εξειδικευμένοι και η ευημερία του καθενός μας εξαρτάται περισσότερο από την ευημερία των άλλων, η συρρίκνωση των γενικότερων ικανοτήτων μας, μάς εκθέτει σε μεγαλύτερο κίνδυνο. Ο πατέρας μου δεν ήταν ποτέ πλούσιος, αλλά μπορούσε να καταφέρει να επιβιώσει σχεδόν σε οποιαδήποτε κατάσταση μπορείτε να φανταστείτε, είτε ήταν μια χιονοθύελλα στο Dolgeville της Νέας Υόρκης, το 1938, είτε ένας τυφώνας που έκοψε το ρεύμα για ένα μήνα στο οικογενειακό μας σπίτι στη Gotha της Φλόριντα, το 1974. Αν ήμουν μόνος μου, θα μπορούσα να επιδιορθώσω κάτι, ή τουλάχιστον να ανάψω μια φωτιά.
Ωστόσο, χωρίς ένα «έξυπνο» τηλέφωνο με οδηγίες της «Google™», οι περισσότεροι άνθρωποι κάτω των σαράντα θα ζορίζονταν να ζήσουν στην ύπαιθρο για πολύ καιρό. Δεδομένης της αξίας των ειδικοτήτων που έχουμε αναπτύξει οι άνθρωποι, έχει γίνει πολύ ακριβό να φροντίζουμε οι ίδιοι τις δικές μας ανάγκες, και έτσι ανταλλάσσουμε υπηρεσίες κι αγαθά μεταξύ μας.
Κάποτε ήμουν αρκετά σίγουρος πως αυτή η διαδικασία ήταν αναμφισβήτητα καλή, και πως το γεγονός ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν έχουν σχεδόν καμία ιδέα για το πώς λειτουργούν τα περισσότερα πράγματα ήταν σημάδι προόδου. Τώρα όμως… Δεν είμαι τόσο σίγουρος. Το σύστημα είναι εύθραυστο. Το γνωρίζαμε πάντα αυτό, φυσικά, επειδή ο πόλεμος και οι καιρικές συνθήκες διαταράσσουν εδώ και καιρό τις περίπλοκες εφοδιαστικές αλυσίδες που εμφανίζονται στο διεθνές εμπόριο. Τα σημερινά προϊόντα εξαρτώνται από την έγκαιρη άφιξη τόσων διαφορετικών εξαρτημάτων, που μια διακοπή έστω και λίγων ημερών μπορεί να καθυστερήσει την παράδοση και να αυξήσει τις τιμές. Οι αντάρτες Χούτι που καθυστερούν τη ναυτιλία μέσω της Ερυθράς Θάλασσας και της Διώρυγας του Σουέζ, οι επαναστάσεις και τα πραξικοπήματα στην Ασία ή την Αφρική, ή οι απεργίες στα λιμάνια της Ευρώπης, διαταράσσουν όλα τα συστήματα που δεν είναι εύρωστα.
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ έχει κάνει προτάσεις σχετικά με την «ανθεκτικότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας» και οι εταιρείες έχουν αναγνωρίσει ότι η ύπαρξη ενός «εναλλακτικού σχεδίου» («plan b») είναι απαραίτητη για την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα. Για πολλούς, η λύση είναι απλώς να αναγνωρίσουν ότι είναι φθηνότερο να διατηρούν αποθέματα, παρά να πρέπει να χτίζουν νέα εγχώρια εργοστάσια. Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να είναι συνετό να αναγνωρίσουμε την αξία της «καβάτζας», σε σχέση με ένα μονολιθικό ενδιαφέρον για την αποτελεσματικότητα.
