Ο Χιλέρ Μπέλοκ έγραψε κάποτε ότι η απώλεια ενός οικογενειακού σπιτιού όπου οι προηγούμενες γενιές είχαν ζήσει και αγαπήσει για αιώνες είναι «μια οξεία πρόγευση του θανάτου». Πρόκειται για την αίσθηση ότι δεν θα υπάρξει επιστροφή, ότι η συλλογική μνήμη που είναι κατοχυρωμένη στους τοίχους του σπιτιού δεν θα υπάρχει πια- οι νεοεισερχόμενοι, οι οποίοι δεν έχουν μνήμη του τόπου και των παραδόσεών του, δεν θα αναγνωρίζουν καν την ιστορία του.
- Γράφει ο π. Μπένεντικτ Κίλι*
Ο Ρότζερ Σκρούτον, αυτός ο μεγάλος φιλόσοφος του τόπου, έγραψε ότι «το ανήκειν είναι μια σχέση στην ιστορία». Τι συμβαίνει όταν τόσο η μνήμη όσο και η ιστορία γίνονται όπλα πολέμου, όταν ο ίδιος ο χώρος, τόσο ο ιερός όσο και ο κοσμικός, γίνεται ένα μέσο με το οποίο ο εχθρός καταστρέφει τα σημεία και τα σύμβολα που ήταν, κατά μία έννοια, το σπίτι της οικογένειας, διαγράφοντας κάθε μνήμη της παρουσίας τους με σκόπιμη πρόθεση;
Οι κατακτητές συχνά κατέστρεφαν σημαντικά σύμβολα της ιστορίας του υποδουλωμένου λαού ή άλλαζαν τη χρήση τους, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια ισχυρή εξέλιξη της σκόπιμης, συστηματικής καταστροφής συμβόλων – ιδιαίτερα ιερών συμβόλων και σημείων της πραγματικής παρουσίας ενός λαού – για την άρνηση της ιστορικής πραγματικότητας, την εξάλειψη της μνήμης ως όπλο πολέμου.
Αυτό δεν ήταν μόνο οι Ταλιμπάν που κατέστρεφαν αρχαία βουδιστικά ιερά στο Αφγανιστάν – ήταν πολύ πιο σκόπιμο και εκτεταμένο. Συνεχίζεται σε μια χώρα και είναι φαινομενικά αδιαμφισβήτητο από τη διεθνή κοινότητα. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι, σε δύο συγκεκριμένες περιοχές, η προσπάθεια καταστροφής της ιστορικής παρουσίας ενός λαού διαπράχθηκε και διαπράττεται από ισλαμικές δυνάμεις εναντίον ενός χριστιανικού πολιτισμού.
Όταν οι δυνάμεις του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) σάρωσαν τη Συρία και το Ιράκ, αρχής γενομένης από το 2014, άρχισαν αμέσως να καταστρέφουν τόσο τις εκκλησίες όσο και τα χριστιανικά σύμβολα μέσα σε αυτές. Επισκεπτόμενος πολλές φορές τόσο τη Συρία όσο και το Ιράκ, έχω δει κάθε σταυρό σε μια εκκλησία να αλλοιώνεται, αγάλματα να σπάνε και εικόνες να γρατζουνίζονται και να καταστρέφονται. Υπήρχε λόγος, για παράδειγμα, που το ISIS χρησιμοποιούσε τις εκκλησίες στη Μοσούλη ως κέντρα βασανιστηρίων, φυλακές και συχνά ως χώρους εξάσκησης σκοποβολής. Δεν ήταν μόνο για να βλασφημήσουν και να προσβάλουν τον πραγματικό τους σκοπό, για να καμαρώσουν τον ηττημένο χριστιανικό πληθυσμό, αλλά και για να αρνηθούν ότι το κτίριο είχε ποτέ ιερή χρήση. Υπήρχαν πολύ χειρότερα να δει κανείς. Σε πολλά μέρη, το ISIS κατέστρεψε χριστιανικά νεκροταφεία, κάτι που είδα με τα ίδια μου τα μάτια. Όχι μόνο κατέστρεψαν τα νεκροταφεία, αλλά ξέθαψαν τα πτώματα των Χριστιανών προγόνων και τα πέταξαν. Αν δεν υπάρχουν νεκροταφεία, αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν υπήρξαν ποτέ εκεί. Η πολιτική αυτή δεν ήταν απλώς πολιτιστικός βανδαλισμός – ήταν σκόπιμη και σχεδιασμένη.
Ο Σκρούτον έγραψε ότι «οι ιεροί χώροι είναι εμποτισμένοι με τις ελπίδες και τα βάσανα εκείνων που αγωνίστηκαν γι’ αυτούς. Και ανήκουν σε άλλους που δεν έχουν ακόμη υπάρξει». Η εξάλειψη των αγιασμένων χώρων όχι μόνο αρνείται την πραγματικότητα μιας ιστορικής παρουσίας, αλλά επιχειρεί επίσης να εξασφαλίσει ότι εκείνοι που «δεν έχουν έρθει ακόμη» δεν θα επιστρέψουν ποτέ.
Αυτή η πολιτική ασκείται σε ένα άλλο μέρος του κόσμου αυτή τη στιγμή. Αυτή τη φορά, όχι ως έργο μιας επαναστατικής δύναμης, αλλά ως έργο ενός έθνους που αποθεώνεται σε όλο τον κόσμο, ιδίως επειδή διαθέτει φαινομενικά απεριόριστες ποσότητες πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το παλαιότερο χριστιανικό έθνος στη γη, η Αρμενία, υφίσταται μια ιστορική και πολιτιστική γενοκτονία που θα συνοδεύσει όχι μόνο τη φυσική γενοκτονία του 1915 έως το 1917, αλλά και την αναγκαστική εκδίωξη όλων των Αρμενίων πολιτών από το έδαφος του Αρτσάχ ή Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το 2023. Σε κάθε περιοχή που παίρνει το ισλαμικό έθνος του Αζερμπαϊτζάν από την Αρμενία, έχουν καταστραφεί εκκλησίες, μοναστήρια και θρησκευτικά σημεία και σύμβολα. Τα νεκροταφεία βεβηλώνονται. Το περίφημο αρμενικό khachkar’s, οι διακοσμημένοι πέτρινοι σταυροί που είναι τόσο χαρακτηριστικοί του αρμενικού πολιτισμού, μερικοί από τους οποίους χρονολογούνται τουλάχιστον από τον 9ο αιώνα, έχουν σπάσει, μετακινηθεί ή βανδαλιστεί. Ακολουθώντας το παράδειγμα των Τούρκων επικυρίαρχων τους, οι οποίοι συνόδευσαν τη γενοκτονία των Αρμενίων του περασμένου αιώνα με μια παρόμοια πολιτική καταστροφής της μνήμης και της παρουσίας, οι Τούρκοι του Αζερμπαϊτζάν επιδιώκουν να εξαλείψουν όλα τα σημάδια της αρχαίας χριστιανικής ιστορίας της Αρμενίας, που υπάρχει από τον 4ο αιώνα. Είναι, μάλιστα, η κυρίαρχη πολιτική και η παράλογη φαντασίωση της κυβέρνησης του Αζερμπαϊτζάν ότι το ίδιο το κράτος της Αρμενίας δεν υπήρξε ποτέ, γι’ αυτό ακριβώς πρέπει να εξαλειφθούν όλα τα ιστορικά σημάδια. Εν τω μεταξύ, ο κόσμος παρακολουθεί και γεμίζει τις δεξαμενές πετρελαίου και πληρώνει τα πετροδολάρια.
Οι Χριστιανοί, ασφαλώς τόσο οι Καθολικοί όσο και οι Ορθόδοξοι, λόγω των εβραϊκών καταβολών της πίστεώς τους, έχουν μια ιδιαίτερη αντίληψη της μνήμης, που βιώνεται πιο ολοκληρωμένα και μοναδικά στο μυστήριο της Θείας Λειτουργίας ή των Θείων Μυστηρίων. Αυτή είναι η αίσθηση του παρελθόντος που γίνεται παρόν, που ονομάζεται anamnesis· όχι μόνο η ιδέα ότι το παρελθόν ανακαλείται, αλλά, με έναν ιδιαίτερο τρόπο, ότι το παρελθόν είναι πραγματικά παρόν με το να ανακαλείται.
Αν και δεν είναι ακριβώς το ίδιο, η παρουσία αγιασμένων δομών, σημείων και συμβόλων μνήμης και παρουσίας, καθιστά παρούσα την πραγματικότητα, όπως λέει και πάλι ο Σκρούτον, «μιας σχέσης που συνδέει τόσο τις παρούσες όσο και τις απούσες γενιές, και η οποία εξαρτάται από την αντίληψη ενός τόπου ως πατρίδα».
Αυτό έχει βαθιά σημασία για έναν λαό που έχει μια βαθιά αίσθηση της πατρίδας, ακόμη και αν, όπως οι Αρμένιοι, έχουν αναγκαστεί τόσο συχνά να βρίσκονται στη διασπορά.
Ίσως είναι λιγότερο κατανοητό και ενεργά παραμελημένο σε μια Δύση που ξεχνά όλο και περισσότερο την πατρίδα και τον πολιτισμό. Κυβερνάται από ελίτ, ανθρώπους του «οπουδήποτε», όπως τους περιέγραψε ο Ντέιβιντ Γκούντχαρτ, οι οποίοι στην πραγματικότητα περιφρονούν τον τόπο και το έθνος, κοσμική σκέψη και περιφρονούν τη θρησκεία, ειδικά αν είναι χριστιανική. Σε όλη τη Δύση, υπάρχει μια καταστροφή της μνήμης, μια άρνηση του παρελθόντος, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την άρνηση να αναγνωριστεί ο θεμελιώδης ρόλος του Χριστιανισμού στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα – υπάρχει λόγος που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι ίσως ο πιο κοσμικός θεσμός στην Ευρώπη. Αν και οι εκκλησίες, καθώς αδειάζουν γρήγορα, δεν ισοπεδώνονται, ή τουλάχιστον όχι πολλές, χρησιμοποιούνται για άλλους σκοπούς, όλο και περισσότερο ως τζαμιά στη Βρετανία.
Για όσους από εμάς νοιάζονται, αυτή η αυξανόμενη άρνηση των ανθρώπων και του τόπου, της ιστορίας και του πολιτισμού τους, ως όπλο πολέμου, πρέπει να καταπολεμηθεί σθεναρά. Η υπεράσπιση της Χριστιανικής Αρμενίας είναι επιτακτική ανάγκη για όλους όσοι διεκδικούν το όνομα του Χριστιανού. Όπως και στη Μέση Ανατολή, ανήκουν εκεί που ήταν πάντα, εκεί που τους αξίζει να είναι. Όπως σημείωσε ο Ρότζερ Σκρούτον, «Φέρνοντας το αποτύπωμα των προηγούμενων γενεών, μια γωνιά της γης εκλιπαρεί για διαχρονικότητα».
* Ο π. Μπένεντικτ Κίλι είναι καθολικός ιερέας και ιδρυτής του Nasarean.org, μιας φιλανθρωπικής οργάνωσης που βοηθά τους διωκόμενους χριστιανούς.
